Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΡΟΜΟΥ

Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΤΟΥ ΔΡΟΜΟΥ - Μάριος Γιαννακόπουλος

“Και εγώ νυν ειμί φυγάς, θεόθεν και αλήτης, νείκει μαινομένω”.

Εμπεδοκλής, “καθαρμοί” απόσπασμα 115.

Ο αλήτης είναι μοναχικό ον. Ζει κοντά στην ελευθερία, γεμάτος με όλα κι άδειος απ’όλα. Η ελευθερία της σκέψης του και της θέλησής του εκφράζεται πρώτα απ’όλα από την ειλικρίνιά του και συνοδεύεται από το βάρος της ευθύνης των επιλογών του.

Στο πρόσωπό του ταυτίζονται αυτό που είναι, αυτό που φαίνεται, αυτό που λέει κι αυτό που πράττει. Κάποιες στιγμές νιώθει παρείσακτος, ξένος και άχρηστος. Δύσκολα συμβαδίζει με ηθικούς και κοινωνικούς κώδικες, με τα καθώς πρέπει και με τις ιδεολογίες που συναντά στο δρόμο του. Αυτό τον κάνει να νιώθει άλλοτε οδοιπόρος των άστρων κι άλλοτε εξόριστος των κάστρων. Ανάμεσα στα θέλω και στα μπορώ, βρίσκει τη χρυσή τομή του ευ ζείν και του ευ πράττειν επιλέγοντας εκείνο που κρίνει καλύτερο, μέσα από όλες τις πιθανές επιλογές που έχει σε κάθε δεδομένη στιγμή.Αρκεί η ελευθερία να μην γίνεται αδικία κι η διαφορά είναι ότι τα όρια της ελευθερίας κάποιου τελειώνουν εκεί που αρχίζουν τα όρια της ελευθερίας του άλλου.

Στην εποχή μας ή θα είσαι χριστιανός ή θα είσαι μασόνος, αλλιώς θα είσαι μόνος.

Ο αλήτης στην ζωή προϋποθέτει το να είναι και αλήτης του πνεύματος, δηλαδή να μην βολεύεται σε κάποια ιδεολογική ασφάλεια και να μην δέχεται οριστικό και αμετάκλητο θεό.Ξεκινά το ταξίδι του όμως με ένα δεδομένο: ότι υπάρχει αλήθεια και την αναζητά διαρκώς.  

Η α-λήθεια δενείναι η γνωστική νοηματοδότηση του τάδε πράγματος (πχ αλήθεια είναι αυτό), αλλάμία εξελισσόμενη δυναμική. Αλήθεια σημαίνει θεία άλη, δηλαδή ταχεία περιπλάνηση(εκ του θοός, βλ. Πλάτων, “κρατύλος” 421b),κάτι που συνεπάγεται το μη ληθώ και του μη λανθάνω, το να μην κοιμάται κανείς,το να μην ξεχνά και το να μην επαναπαύεται μέχρις ότου να φτάσει στο επίπεδοτου να μη λανθάνει. Η αλήθεια για μένα μετέχεται στο βαθμό, που μετέχει οκαθένας σ’αυτήν. Θα την παρομοίαζα με μία κουκίδα που έχει τα πάντα μέσα της.

 Τα δυό μου πόδια είναι οι άξονες του ορίζοντα μου και καθώς είμαι διαβάτης, σχηματίζω με νοήματα κύκλους και σπείρες στο άπειρο. Τα πάντα είναι πιθανά. Ένα είναι δεδομένο. Ότι μια μέρα θα πεθάνω όπως όλοι μας. Με γνώμονα αυτό, η κουκίδα σχετίζεται με το εφήμερο πέρασμά μας από την ζωή που όσο πεθαίνουμε διαβαίνοντας, τόσο αποσβαίνουμε τον βίο που ζήσαμε. 

Ο αλήτης στον δρόμο του ρωτάει, ακούει και μαθαίνει. Διαβάζει, ζει, αμφιβάλλει και αναθεωρεί τα πάντα αφού τα περάσει μέσα από κόσκινο. Το απόσταγμα όλων αυτών, το μετουσιώνει σε εμπειρία. Δραπετεύει σαν φυγάς από ωκεανό σε ωκεανό και από λιμάνι σε λιμάνι αναζητώντας το ταξίδι μέσα στην επιστροφή. Ταξιδεύει από καρδιά σε καρδιά κι από ψυχή σε ψυχή, προσπαθώντας να βρει τα κομμάτια του και να τα ενώσει. Στο μεγαλύτερο μέρος του ταξιδιού του όμως κλείνεται στον εαυτό του, ακολουθώντας ένα μοναχικό μονοπάτι, έναν δρόμο που οδηγεί εκεί που οδηγούν όλοι οι δρόμοι. 

Στο εφήμερο μέσα στο λίγο του κόσμου.

Ο αλήτης εκτός από την άλη, χαρακτηρίζεται και από την αλεία. Καθώς περιπλανιέται να ψαρεύει γνώμες, ρωτάει, μαζεύει εμπειρίες, υποθέσεις κι όλα αυτά να τα λικνίζει μέσα του και να τα κάνει βίωμα, τρόπο ζωής που μέσα από το απόσταγμα της εμπειρίας, στάζουν σταλαγματιές ματωμένης γνώσης και δάκρυα διδακτικού πόνου. Το μοίρασμα και ο διάλογος καλλιεργούν το αλίζειν (αλίζω=συγκεντρώνω). Στην δωρική διάλεκτο, ο ήλιος λεγόταν άλιος (βλ. Πλάτων, “κρατύλος” 409a).  Το αλήτην ζείν, σημαίνει το αιολίζειν(περιπλανιέμαι), γι’αυτό πιστεύω ότι εκείνος που ακολουθεί τον δρόμο του αλήτη,γίνεται στο βαθμό που γνωρίζει τον εαυτό του αληθινός. Από ένα σημείο και ύστερα, το αιολίζειν αποκτά την σημασία της μαιευτικής. Οδηγεί τον άνθρωπο στο να μαθαίνει συνεχώς καινούρια πράγματα, χωρίς να επαναπαύεται στην ασφάλεια κάποιου δόγματος. 

Αδειάζει γεννώντας γνώμες και μένει ανοιχτός στο να μάθει νέα πράγματα καλύτερης ποιότητας από τα προηγούμενα, μέχρι να να κυοφορήσει μέσα του και να τα ξεγεννήσει κι αυτά με την σειρά τους. Μέσα από αυτή την αιολική πορεία του μένει το αλίζειν, η συγκέντρωση αποσταγμάτων γνώσης μέσα από αυτή την εμπειρία που τον βοηθά να αναγνωρίσει και να καλλιεργήσει τον εαυτό του ξεγεννώντας τον.

 Είναι μεγάλο μάθημα για έναν άνθρωπο να δομεί μια ολόκληρη κοσμοθεωρία και να την καταρρίπτει όταν αυτή αρχίζει να τον περιορίζει, δημιουργώντας στη συνέχεια μία νέα κοσμοθεωρία απ’τις στάχτες της παλιάς, την οποία θα αφήσει πίσω προχωρώντας καθώς ωριμάζει. Κατ’αυτό τον τρόπο, η μαιευτική ταυτίζεται με την αιολική μέθοδο.

Στην εποχή μας όμως, υπάρχει πάρα πολύ υπερπληροφόρηση και παραπληροφόρηση, τόσο πολύ, ώστε να αναζητά κανείς ασφάλεια σε έναν συγγραφέα, σε ένα δάσκαλο και σε μία σχολή ή ώστε να γίνει κανείς συγγραφέας,δάσκαλος και να ιδρύσει σχολή. Γι’αυτό έχουμε τόσο μπέρδεμα και τόσες ελίτ στον τομέα του πνεύματος. Η εξάρτηση στην προσωπικότητα και στη γνώμη κάποιου, συνεπάγεται έλλειψη εμπιστοσύνης στον εαυτό μας και στην προσωπική μας γνώμη. Είναι ο καιρός του καθαρίσματος και της συγκομιδής. Η έλευση του θέρους που φέρνει την εποχή του θερισμού, της ελευθερίας αλλιώς. Σ’ όλη μας την πνευματική πορεία ως άνθρωποι, βάζαμε λιθαράκια στο δρόμο μας κι αυτά τα λιθαράκια γίναν ογκόλιθοι και μας εγκλώβισαν. Είναι καιρός για αφαίρεση λοιπόν. Να γίνουν τα πράγματα πιο κατανοητά και οι άνθρωποι πιο απλοί.

Στην εποχή μας θα μπορούσαμε στη θέση της διαλεκτικής, να ορίσουμε την καθαρτική. Να μια καινούρια μέθοδος που μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο να καθαρίσει τα περιττά από τα άρτια μέσα του. Κατά μία έννοια, η καθαρτική είναι παρόμοια με την διαλεκτική. Η διαφορά τους είναι ότι η διαλεκτική προσθέτει λιθαράκι-λιθαράκι υποθέσεις με επαγωγές και αναγωγές μέχρι να φτάσει κάπου ορίζοντας, ενώ η καθαρτική αφαιρεί από το σύνολο μέρη μέχρι να μείνει αυτό που είναι γυμνό και να ατενίσει ελεύθερα τον ορίζοντα.

Η ελευθερία της έγκειται στο ότι δεν στρέφεται στον άλλον, αλλά στον ίδιο μας το εαυτό. Δεν προσπαθεί να επιβληθεί στον άλλον, ούτε και να τον αλλάξει. Το εαυτό μας προσπαθεί να γνωρίσει και να τον καθαρίσει, με τελικό σκοπό να τον διαπλάσει ελεύθερο.

Η εφαρμογή της είναι ελεγκτική, πρώτα αυτοκριτική και στη συνέχεια αυτοσαρκαστική. Δεν στηρίζεται σε κάποια τεχνική, αλλά στην ευθυκρισία. Στην αναγνώριση του εαυτού μας, στην αποδοχή του και στην κριτική του. Γι’αυτό έχει μοναδική έκφραση στον καθένα και παίρνει ταυτότητα από την ψυχοσύνθεση του κάθε ανθρώπου, σαν τη φωτιά στα θυμιάματα.

Απ’ όταν άρχισε ο άνθρωπος να στοχάζεται και να αρθρώνει λόγο, άρχισε αμέσως ν’αναζητά το δρόμο. Στην προσπάθειά του να ορίσει το δρόμο δημιούργησε μονοπάτια και λεωφόρους σκέψεων, ιδέες και δόγματα,ταμπέλες κι αδιέξοδα. Πάνε τόσες χιλιάδες χρόνια κι ακόμη να βρει τον σωστό δρόμο. Αυτό που κάνει ο άνθρωπος από τότε είναι το να βρίσκει μονοπάτια που οδηγούν έξω από τον δρόμο και να τα ονομάζει ως δρόμους. Βάζει ταμπέλες και περιορίζεται σ’αυτές. Φτιάχνει αλήθειες και εγκλωβίζεται μέσα  σ’αυτές. Έγινε ο ίδιος οδηγός και ποιμένας,για λίγη σιγουριά και λίγη ασφάλεια.

Ο δρόμος είναι αυτός που είναι, ανάλογος της ζωής που είναι έτσι όπως είναι κι όχι όπως θα θέλαμε να είναι. Όλοι οι πάροδοι κι όλα τα μονοπάτια μαζί αποτελούν ένα πέρασμα μοναχά μέσα στο δρόμο. Όλη η φιλοσοφία κι όλη η επιστήμη, ένα σύνθημα που γράφτηκε  στον τοίχο με μπογιά. Ο δρόμος μπορεί να έχει πολλά απρόοπτα και πολλές αλλαγές. Μπορείς να πεις με σιγουριά τι σε περιμένει στην γωνία, ακόμη κι αν έχεις ξαναπεράσει από εκεί; Αλλά έχει ένα σίγουρο και σταθερό προορισμό κι ένα οριστικό και αμετάκλητο τέλος: την ύπαρξη και το θάνατο.

Όλη η ζωή είναι μια πορεία πάνω στο δρόμο του θανάτου: κάθε μονοπάτι, κάθε στροφή, κάθε διασταύρωση, κάθε πέσιμο, κάθε συμβάν. Όλα αυτά είναι το πέρασμά μας στην ζωή. Ολόκληρη η ζωή μας είναι μια απόσβεση της γέννησής μας, της αφετηρίας του δρόμου κι αυτή η απόσβεση είναι ο θάνατος. Όσο ζούμε πεθαίνουμε. Αυτό που έκανα και σκεφτόμουν πριν, έχει ήδη πεθάνει. Τώρα δα ζει κάτι άλλο, για μια στιγμή μονάχα κι αυτό με την σειρά του θα πεθάνει για να γεννηθεί κάτι άλλο μέσα από αυτό. Αυτό που μένει ζωντανό είναι η μνήμη. Σάμπως ο θάνατος μέσα από την μνήμη δεν εκφράζεται;

Η μνήμη μας προειδοποιεί ότι αν περάσω από εκεί θα μου συμβεί αυτό ή θα φτάσω εκεί. Όταν θα κάνουμε την απόσβεση, θα συλλογιστούμε: Τι έκανα; Τι δεν έκανα; Τι θα μπορούσα να κάνω; Πού πήγα; Πού δεν πήγα; Που αλλού θα μπορούσα να πάω; Και θα γυρίσουμε πίσω στο δρόμο να πάρουμε αυτό που έχουμε ξεχάσει, αυτό που δεν έχουμε ζήσει.

 Ο δρόμος δεν έχει μονάχα ιδέες, νοοτόπια,εννοιολογικούς προσδιορισμούς, περιπέτειες, όμορφες ιδέες και ποιητικέςεκφράσεις. Ο δρόμος έχει και ψοφίμια που τα σκουλήκια τρώνε τις λιωμένες σάρκεςτους, και σκουπίδια, και βιαστές, και μπάτσους, και εγκληματίες, και γυφτάκιαπου πουλάνε χαρτομάντηλα στα φανάρια. Εμείς όμως αποστρέφουμε το βλέμμα μας απόόλα αυτά.

Ω! Είναι τόσο σκληρός ο δρόμος , αλλά ταυτόχρονα και τόσο ελκυστικός! Στην βαθύτερη ουσία του όμως, είναι τραγικός και μάταιος, γιατί εκείνο που μένει τελικά είναι η νοσταλγία και το πρήξιμο στα πόδια από την οδοιπορεία.

Οιδίποδας θα πει  αυτός που του έχουν πρηστεί τα πόδια απ’το περπάτημα. Έκανε τόσα βήματα, πέρασε τόσα πολλά, κουράστηκε απ’τον δρόμο, έγινε ο ίδιος ο δρόμος κι όλα αυτά προκειμένου να βρεί μια κολώνα στον Κολωνό να αυτοτυφλωθεί και να πεθάνει.

Σκέφτομαι συχνά, για το ποιος είναι ο δρόμος μου; Εγώ είμαι ο δρόμος μου. Περιμένω να περπατήσεις πάνω μου, να με εξερευνήσεις, να γράψεις συνθήματα στους τοίχους μου.Θα’ θελα ν’ αναστήσω τον δρόμο μέσα στον κάθε άνθρωπο, να τον κάνω δηλαδή να ξεστρατίσει και να βαδίσει το δικό του δρόμο. Δύσκολο πράγμα βέβαια, μπορεί και εγωϊστικό. Είναι όμορφος ο δρόμος μέσα από τα μάτια μου, μακρινός, γεμάτος εικόνες. Αντιλαμβάνομαι τα μάτια μου σαν φωτογραφικούς φακούς και την μνήμη μου σαν φωτογραφικά καρέ. Αλίμονο στο βίο που έγινε ύπαρξη στη θεωρία που δεν έγινε πράξη.

LUNA PARK

Τριγύρω μου μίζερα ανθρωπάκια

Με πρόσωπο σοβαρό κι υποκριτικό

Χορεύουν στα καρουζέλ του χρόνου

Και γλύφουν τη γρανίτα της φρίκης.

Πυροβολούν ονειρικά τενεκεδάκια

Γεμάτα αέρα κοπανιστό

Και κάποια ψήγματα ψευδαίσθησης

Ζητώντας ένα απατηλό παρόν

Σ’ ένα δυσοίωνο μέλλον.

Παρατηρώ ανθρωποειδή

Να οδηγούν τα οχήματά τους

Και να συγκρούονται με την μοίρα

Πληρώνοντας ακόμη ένα γύρο

Με μούτρα κατεβασμένα απ’ την ντροπή

-καθώς τα πάντα διέπει η εντροπία-.

Όταν τους χτύπησε η αλήθεια κατάμουτρα

-σε σύγκρουση μετωπική-

Πνίγηκαν απ’ την βέβηλη κι ιερή αναθυμίαση

Του όντος εκείνου που αποπνέει δάφνη και ξύδι

Μυρωδικά λάγνα και σαπίλα

Που γεύεται κανείς όταν φιλά

Παθιασμένα την κόρη εκείνη

Που όλοι οι άνθρωποι θα συναντήσουν κάποτε

Στο πάρκο της σελήνης.

Την θεϊκή Ματαιότητα-Δίκη

ή αλλιώς:

Vanity – Divinity.

Μάριος Γιαννακόπουλος