ο Ναός του Απόλλωνα Ζωστήρα

ο Ναός του Απόλλωνα Ζωστήρα στο Λαιμό της Βουλιαγμένης, μέσα στην πλαζ του Αστέρα, φωνάζει Ξυπνάτε Ρεμάλια.......εκεί κοντά σε λίγο καιρό θα βρεθεί και ο ναός της Αθηνάς....Δέλφειος

Χιλιάδες άνθρωποι μπαινοβγαίνουν σ' αυτή την πλαζ, όμως κανείς ή έστω ελάχιστοι ρίχνουν μια ματιά, «στα αρχαία», όπως τα λένε αυτοί που τους πέφτει για παράδειγμα η μπάλα στον αρχαιολογικό χώρο, από δίπλα που παίζουν μπήτς βόλεϋ ή ρακέτες και τρέχει κάποιος για να τη μαζέψει.

...ἐν Ζωστῆρι <δὲ> ἐπὶ θαλάσσης καὶ βωμὸς Ἀθηνᾶς καὶ Ἀπόλλωνος καὶ Ἀρτέμιδος καὶ Λητοῦς. τεκεῖν μὲν οὖν Λητὼ τοὺς παῖδας ἐνταῦθα οὔ φασι, λύσασθαι δὲ τὸν ζωστῆρα ὡς τεξομένην, καὶ τῷ χωρίῳ διὰ τοῦτο γενέσθαι τὸ ὄνομα...

(Παυσανίου - Αττικά 31,2-5)

"Ζωστήρ - της Αττικής ισθμός, όπου φασί την Λητώ λύσαι την ζώνην και καθείσαν εν τηι λίμνηι λούσασθαι. Ενταύθα θύουσιν Αλαείς Λητοί και Αρτέμιδι και Απόλλωνι Ζωστηρίωι."

(Στεφάνου Βυζαντίου, "Εθνικά - Μέγα Γεωγραφικόν Λεξικόν")

Τό ίερό τού ζωστηρίου 'Απόλλωνος άνασκάφηκε στά 1926 καί 1927. Βρίσκεται στήν άρχή τής μακράς πευκόφυτης χερσονήσου τής Βουλιαγμένης, δυτικά τού όμώνυμου όρμου, στή μέση τού στενού καί χαμηλού λαιμού πού συνδέει τήν περιοχή τής Βουλιαγμένης μέ τό πευκόφυτο ύψωμα, στό όποίο καταλήγει πρός νότον ή χερσόνησος.

Στόν όρμο τής Βουλιαγμένης, άπέναντι τού iερού πρός τά άνατολικά, βρίσκεται ή μικρή παραλιακή λίμνη πού χαρακτηρίζεται ώς Βουλιαγμένη. Πρός τά δυτικά ύπάρχει άλλη χερσόνησος (τού Καβουριού) πού συνδέεται πρός τήν ξηρά μέ πλατύ λαιμό καί εισχωρεί στή θάλασσα λιγώτερο άπό τή χερσόνησο τού Ζωστήρα.

Ο ναός, χτισμένος, όπως φαίνεται, στά προκλασσικά χρόνια, άλλά έπισκευασμένος καί έλαφρά παραμορφωμένος στά ύστερα χρόνια τής άρχαιότητας, ήταν άπλό όρθογώνιο δωμάτιο (10,8 χ 6 μέτρων), χωρίς πρόναο καί όπισθόδομο, μέ είσοδο στή μέση τής άνατολικής πλευράς. Τό δάπεδο στό έσωτερικό τού δωματίου ήταν πλακόστρωτο. Σε άπόσταση 6,75μ άνατολικά τής εϊσόδου βρέθηκε ή θεμελίωση τού όρθογώνιου βωμού, διαστάσεων 4,25χ 2,55 μ.

'Αρκετά μετά τήν ίδρυσή του,ό ναίσκος φαίνεται πώς περιβλήθηκε μέ στοά άπό όλες τίς πλευρές πού τού έδωσε τήν όψη μικρού περίπτερου ναού.Οί κίονες ήταν αvά τέσσερες στίς δυό στενές πλευρές καί άνά έξ στίς δυό μακρές καί στηρίζονταν καθένας σέ τετράγωνη λίθινη πλίνθο,χωρ:ς τόν συνηθισμένο στυλοβάτη.

 'Από τίς έπιγραφές πού βρέθηκαν μέσα στό σηκό φαίνεται πώς τό ίερό τού 'Απόλλωνα άνήκε στίς γειτονικές (άμέσως πρός βορράν) Αίξωνίδες `Αλές. Σέ δυό άπό τά τρία λίθινα βάθρα πού βρέθηκαν σώζετάι έπιγραφή αρχαϊκών χρόνων: «Ηαλαιές άνέθεσαν». Μιά μακρά έπιγραφή τού 4ου παχχ αι. διατηρήθηκε όλόκληρη σέ μαρμάρινη τράπεζα,πού βρέθηκε έπίσης μέσα στό σηκό,είναι ψήφισμα τού δήμου άλαιέων γιά τόν ίερέα τού 'Απόλλωνα.

Μέσα σέ δυό συνεχόμενες αϋλακώσεις μικρού μαρμάρινου ιωνικού κίονα πού βρέθηκε κι αυτός μέσα στό σηκό διατηρήθηκε ή άρχή καί τό τέλος ένός έπιγράμματος άρχαϊκού, βουστροφηδόν χαραγμένου: «χρυσοκόμ' Απολλον... δοίες άγαθά».

Σ' ένα βάθρο διατηρήθηκε μέρος άναθηματικής έπιγραφής τού 4ου παχχ αι.: «... άνέθηκεν, iερεύς 'Απόλλωνος».

Βρέθηκαν καί ψηφίσματα τού δήμου άλαιέων τιμητικά γιά εύεργέτες, καί ένα μαρμάρινο κεφάλι νέου.

Στό ίερό όργάνωναν έτήσια γιορτή οί άλαιείς (βλ. Στέφ. βυζ. Ζωστήρ : «θύουσιν άλαιείς Λητοί καί 'Αρτέμιδι καί 'Απόλλωνι ζωστηρίω» )

Στήν σωζόμενη βιογραφία τού Εϋριπίδη άναφέρεται πώς ό ποιητής εϊχε τιμηθεί μέ τό άξίωμα τού «πυρφόρου τού ζωστηρίου 'Απόλλωνος».

Τό έπίθεtο τού θεού, πού ή έπιγραφή τού Πολύστρατου τό παραδίδει μέ τόν τύπο «ζωστήρ», φαίνεται πώς παράλληλα είχε καί τόν τύπο «ζωστήριος» (δπως σέ μιά έπιγραφή άπό τήν 'Αθήνα «'Απόλλονος ζοστερίο» καί σέ έδώλιο τού διονυσιακού Θεάτρου «ίερέως 'Απόλλωνος ζωστηρίου»),έμφανίζει τόν 'Απόλλωνα ώς συμπαραστάτη σέ πολεμικές έπιχειρήσεις («ζωννύμενον τό ξίφος»).

Τό ίδιο άποδίδεται καί σ'όλλους θεούς («ζωστηρία 'Αθηνά»)· καί ή «ένοπλος 'Αφροδίτη», Παυσ. 2,5,1 καί 3,15,10, παριστάνονταν έπίσης μέ ξίφος ζωσμένο στή μέση. Καί στό ίερό τού Ζωστήρα ό Πανσανίας άναφέρει, πλάι στό βωμό τού 'Απόλλωνα, καί άλλον γιά τήν 'Αθηνά. `Ο ίδιος άλλού (9,17,3) έτυμολογεί τό έπίθετο άπό τό ζώννυμαι πού εiχε τήν έννοια τού έξοπλίζομαι.

(Νικ.Παπαχατζής  ΠΑΥΣΑΝΙΟΥ-ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΙΣ-ΑΤΤΙΚΑ της ΕΚΔ.ΑΘΗΝΩΝ)